Autor artykułu: Michael Jones
“A wąż był chytrzejszy niż wszystkie dzikie zwierzęta, które uczynił Pan Bóg.” (Biblia Warszawska)
Rozdział 3 Księgi Rodzaju rozpoczyna się wprowadzeniem na scenę nowego gracza. Nachash, przetłumaczony na nasz język jako wąż. Aby zrozumieć, kim jest to stworzenie, potrzebna jest dogłębna analiza języka hebrajskiego tego wątku. Odpowiadając na często zadawane pytanie, czy Biblia rzeczywiście naucza, że mówiący wąż naprawdę istniał – odpowiedź brzmi i tak i nie. Księga Rodzaju uczy, że Nachash jest wężowaty, ale nie tylko.
Nachash
Dr Michael Heiser specjalizuje się w teologii Boskiej Rady i niebiańskich istotach z Biblii. W tym fragmencie skupia się on na hebrajskim słowie wybranym do reprezentowania złoczyńcy – Nachash. Starożytny hebrajski nie miał samogłosek, ale jeśli dodamy samogłoski tworząc rzeczownik, oznaczać on będzie węża. Ale spółgłoski te mogą równie dobrze tworzyć rdzeń słowa oznaczającego oszustwo, więc słowo to można również przetłumaczyć jako zwodziciela lub wróżbitę. Po trzecie, jako rdzeń przymiotnika, słowo to może wskazywać na rzeczownik przetłumaczony jako oznaczający lśniący. Inne miejsca w Biblii używają pochodnych tego słowa w odniesieniu do połysku mosiądzu. W rzeczywistości tłumaczenie ISV (International Standard Version – jedno z angielskich tłumaczeń Biblii) woli tłumaczyć nachash jako lśniący zamiast węża.
Heiser twierdzi, że słowo to z rozdziału 3 faktycznie odnosi się do wszystkich trzech określeń w potrójnym znaczeniu, nauczając, że złoczyńca jest wężem, wróżbitą i lśniącym.
W odniesieniu do dwóch z tych znaczeń widzimy, że atrybuty te odnoszą się również do innych niebiańskich istot. Na przykład, niebiańskie istoty są często określane jako lśniące, opierając się na tym samym rdzennym słowie nachash.
W Księdze Daniela 10:6 pochodzenie słowa nachash odnosi się do lśniącego wyglądu niebiańskiej istoty. W Ezechiela 1:7 widzimy, że niebiańskie istoty są opisane jako lśniące jak polerowany brąz. A upadły z Izajasza 14 jest natomiast opisany jako gwiazda a jego określenie jako “jaśniejący” ma raczej piekielne znaczenie.
Wąż
Co ciekawsze, możemy również znaleźć opis niebiańskich istot jako wężowate. W Księdze Izajasza 6 Izajasz otrzymuje wizję Boga otoczonego przez uskrzydlonych serafinów. Słowo serafin dosłownie oznacza płonąć i często kojarzy się z ogniem. Jednak serafin jest również słowem oznaczającym węża i spośród kilku przypadków, gdy pojawia się to słowo w Piśmie, częściej odnosi się do węży niż do istot anielskich. W rzeczywistości słowo to prawdopodobnie pochodzi od egipskiego słowa oznaczającego węża. Tryggve Mettinger zauważa: „Obecnie wyłania się konsensus, że egipski wąż uraeus jest oryginalnym źródłem motywu serafinów”.
Sprawy stają się jeszcze dziwniejsze, gdy studiujemy ikonografię z tego samego okresu z Judei. Faktycznie można znaleźć starożytne wizerunki serafinów. Odkryto liczne pieczęcie hebrajskie z wizerunkami serafinów i jak widać, są one zazwyczaj przedstawiane jako uskrzydlone istoty podobne do węży. Jak zauważa dr Benjamin Sommers, szczególnie wyróżniają się dwie, Pieczęć 273 i Pieczęć 274a.
Mówi on: „Pieczęć 273 przedstawia YHWH symbolicznie jako dysk słoneczny w koronie (typowa reprezentacja w sztuce izraelsko-judejskiej). YHWH jest więc przedstawiany jako król, a otaczają go serafini. Pieczęć 274a może przedstawiać YHWH jako króla, siedzącego na jakiejś budowli lub tronie, w towarzystwie także serafina, tym razem serafina ze skrzydłami.
Pieczęcie te przedstawiają w zasadzie tę samą scenę, którą Izajasz przedstawił w początkowych wersetach Iz 6:1-7. Tekst na pieczęci 273 mówi, że należała ona do dworzanina króla Achaza imieniem Aszna. W świetle podobieństwa między pieczęcią a Izajasza 6 warto zauważyć, że Jerozolima w VIII wieku p.n.e. było bardzo małym miastem, w którym za panowania króla Achaza żyli zarówno Izajasz, jak i Aszna, i że Izajasz miał bardzo bliskie związki z dworem królewskim, na którym służył Aszna (zob. Iz 7-9). W związku z tym jest nie do pomyślenia, że Izajasz i Aszna się nie znali”.
Tak więc, biorąc pod uwagę ikonografię i składnię słów hebrajskich, najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem jest wizja Izajasza ukazująca chwalenie Boga przez skrzydlate wężowate istoty. Na podstawie tego nietrudno dojść do wniosku, że mówiący wąż z Księgi Rodzaju 3 jest najprawdopodobniej niebiańską wężowatą istotą będącą w trakcie buntu i należącą do tej samej klasy, co ognisty serafin wychwalający Boga przed Jego tronem.
[…to stworzenie było prawdopodobnie nie tylko niebiańską istotą maskującą się pod postacią węża, ale niebiańską istotą porównywalną do blasku metalu, której naturalną formą jest wąż. – Ben Stanhope]
Węże w starożytnym świecie były często kojarzone z boskością i mądrością z wielu powodów. W szczególności ich zdolność do zrzucania skóry była symbolem nieśmiertelności i odmłodzenia, oraz często postrzegano je jako przebiegłe i inteligentne.
Dzikie zwierzę?
Niektórzy mogą sprzeciwiać się takiemu rozumieniu, ponieważ w rozdziale 3 nachash jest określany jako dzikie zwierzę, a niebiańskie istoty oczywiście różnią się od dzikich zwierząt. Ale ten werset mówi tylko, że nachash był chytrzejszy niż dzikie zwierzęta. Niektóre współczesne przekłady mogą sugerować, że nachash był również dzikim zwierzęciem (Najbardziej przebiegłym ze wszystkich zwierząt polnych, uczynionych przez PANA Boga, był wąż – Biblia Ekumeniczna, A wąż był chytrzejszy niż inne zwierzęta polne, które stworzył Jahwe Bóg – Biblia Lubelska). Ale nie wynika to z dosłownego tłumaczenia tego wersetu. Musimy też pamiętać, że takie rozróżnienia są wynikiem epoki po oświeceniowej. Na starożytnym Bliskim Wschodzie rozróżnienia pomiędzy tym co naturalne i nadprzyrodzone nie istniały. Wszystkie sfery (rzeczywistości), które my dzielimy na odrębne kategorie, byłyby uważane za jedną gigantyczną sferę pod pełnym panowaniem Boga.
Starożytni autorzy hebrajscy pisali nawet, że ludzie zaliczali się do zwierząt (Koheleta 3:18-19). W ten sposób wszystkie stworzenia mogły być postrzegane jako zwierzęta stworzone przez Boga.
John Walton pisze, że Nachash mógł być postrzegany jako rodzaj istoty chaosu, kwalifikując się jako kolejna stworzona istota.
Lekcja pokory
Co więcej, możemy znaleźć ciekawą paralelę w inskrypcjach egipskich. W starym królestwie Egiptu, poprzedzającym narodziny Abrahama, znajdujemy Teksty Piramid, które mają pomóc faraonowi w jego podróży przez życie pozagrobowe. Wiele z nich ostrzega przed wężami z podziemi, które będą próbowały udaremnić podróż faraona.
Jak zauważa John Walton: „Te wypowiedzi zawierają zwroty, które przypominają przekleństwo węża z Księgi Rodzaju 3. Na przykład biblijne stwierdzenie, że wąż będzie „się czołgał na brzuchu”, jest porównywalne do częstych zaklęć wzywających węża do położenia się, upadku, uniżenia się lub odczołgania się (Teksty Piramid 226, 233, 234, 298, 386).
Inne późniejsze teksty odnoszą się do węży jako bogów, na przykład pewien papirus (Mashitsekebet), który opisuje węża jako „wielkiego boga, który jest na pustynnych górach”. Inny interesujący tekst przedstawiający uskrzydlonego węża z ludzkimi nogami brzmi: „Pan Strachu w Zaświatach, Wielotwarzowy w Miejscu Ciszy”.
Tak więc niesamowite podobieństwa w ikonografii i języku sugerują, że tekst Księgi Rodzaju 3 jest bliższy starszemu dziedzictwu egipskiemu niż znacznie późniejszym tekstom biblijnym napisanym w czasach babilońskiego wygnania.
Daje nam to też świeże spojrzenie na przekleństwa, które Bóg nakłada na nachasha, który ma czołgać się na brzuchu, jeść proch, a jego głowa zostanie zmiażdżona, gdy on zrani w piętę. W egipskich Tekstach Piramid istnieją podobieństwa dotyczące tych innych ziemskich węży. Nakaz wężowi, że będzie „czołgał na brzuchu” jest porównywalny do częstych egipskich zaklęć, które nakazują złym wężom, aby się położyły, upadły, uniżyły lub odczołgały się.
Te porównania sugerują, że kiedy wąż otrzymuje nakaz czołgania się na brzuchu, nie odnosi się to do utraty kończyn. Zamiast tego odnosi się do odesłania go w uległej postawie zamiast pionowej pozycji w gotowości do ataku. Innymi słowy, sugeruje to, że kiedy w rozdziale 3 wąż czołga się na brzuchu, oznacza to do bycie rzuconym w pokorną postawę przed Bogiem.
Proch
Z kolei nakaz jedzenia prochu nie odnosi się do diety. Sugeruje raczej ten sam motyw bycia zrzuconym. Możemy to porównać do współczesnego idiomu gryźć ziemię. Idiom odnosi się do kogoś, kto umarł, a nie do kogoś kto dosłownie najadł się ziemi. Podobnie Teksty Piramid odnoszą się do nakazów wygnania węży w proch. Ponadto, w eposie o Gilgameszu świat podziemny nazywany jest domem prochu. Księga Hioba 17:16 również odnosi się do Szeolu jako miejsca prochu, a Izajasz 26:19 mówi, że mieszkańcy Szeolu spoczywają w prochu. A zatem zbuntowany serafin zostanie teraz wyrzucony z Boskiej Rady i zrzucony do najniższych i najbardziej upokarzających części kosmosu.
Jak mówi Ben Stanhope: „Wydaje się prawdopodobne, że w rozdziale 3 Księgi Rodzaju funkcjonuje podwójne znaczenie. Nachash to wężowata niebiańska istota posiadająca mowę i boską wiedzę, jednak autor retorycznie zestawia jej wzniosłą wężowatą naturę z prawdziwym wężem, aby za pomocą metafory doprowadzić do jej poniżenia”.
Upadek buntownika
Heiser zwraca również uwagę na dwa inne fragmenty biblijne, które rzucają więcej światła na klątwy nakładane na Nachasha, Izajasza 14 i Ezechiela 28. W istocie fragmenty te opisują bunt i sąd nad ziemskimi królami, ale są opisane w sposób umożliwiający porównanie ich do pierwszego buntu w Edenie. Podobnie jak obecni prezydenci są często porównywani do byłych prezydentów lub byłych władców.
Oba te fragmenty, wraz z Izajaszem 6 i Księgą Rodzaju 3, mają miejsce podczas Boskiej Rady. Jak wspomnieliśmy w naszej dyskusji o Księdze Rodzaju 2, Eden został ustanowiony jako świątynia i teologiczne centrum kosmosu. W Ezechielu 28 znajdujemy porównanie do istoty znajdującej się w Edenie. Izajasz 14 wspomina, że niebiańska istota chce siedzieć na górze zgromadzenia, górze Safon, biblijnym wyrażeniu oznaczającym miejsce głównej siedziby Boga.
W każdym z tych fragmentów istota lub istoty są zdolne do mowy. Następnie te trzy konkretne fragmenty w bardzo podobny sposób opisują cechy buntownika. W Księdze Rodzaju 3 istota jest przebiegła, wężowata i lśniąca. Jak wspomniano wcześniej, na starożytnym Bliskim Wschodzie węże były uważane za symbole mądrości. W Ezechielu 28 buntownik jest mądry i nazywany cherubinem, boskim strażnikiem tronu, o którym Ezechiel mówi w rozdziale 1, że lśni jak polerowany brąz (nahoshet).
Później w rozdziale 28 opisuje się tego buntownika jako pokrytego klejnotami, które kojarzą się z lśnieniem lub błyszczeniem. Cherub był zwyczajową nazwą strażnika tronu. Natomiast serafin odnosi się konkretnie do ontologii stworzenia. Tak więc w rozumieniu starożytnych serafini byli prawdopodobnie uważani za rodzaj cherubinów.
Ponadto, Heiser nawiązuje także do dzieła H. J. van Dijka. W wersecie 12 czytamy: „Jesteś pieczęcią doskonałości”. To słowo oznaczające „pieczęć” było dla biblistów trudne do przetłumaczenia. Van Dijk spekuluje, że w oparciu o morfologię i gramatykę słowa możemy mieć rzadki przypadek memu enklitycznego, który można też znaleźć w innych miejscach Księgi Ezechiela. Sugeruje on, że końcowa spółgłoska powinna być cicha, w ten sposób wyrażenie powinno być przetłumaczone jako „byłeś wężem doskonałości”. Jest to możliwe, ale trudne do udowodnienia.
Na koniec, Izajasz 14 określa tego buntownika jako jaśniejącą gwiazdę, które to określenie w starożytnym świecie było powiązywane z niebiańskimi istotami. Jest to podobne do serafinów z Izajasza 6, które są określane jako płonące. Następnie każdy z tych trzech fragmentów równolegle opisuje sposób w jaki ta niebiańska istota zostaje pokonana przez Boga. W Księdze Izajasza 14 buntownik zostaje sprowadzony na ziemię i do Szeolu, na samo dno podziemi. A jak ustaliliśmy, Szeol jest określany jako miejsce kojarzące się z prochem. Ezechiel 28 podaje również, że buntownik został rzucony na ziemię, a dalej mówi, że buntownik został obrócony w popiół na ziemi, co jest zbieżne do morfologii prochu.
Oba te fragmenty odnoszą się również do buntownika jako upokorzonego, co jest podobne do tego, jak wąż z Księgi Rodzaju 3 zostaje rzucony na brzuch. Tak więc Heiser argumentuje w oparciu o wszystkie te dowody, że jest wystarczająco dużo wskazówek, aby połączyć te trzy fragmenty jako mówiące o tym, co wydarzyło się w Edenie.
Podwójny upadek
Lucyfer był pierwotnie członkiem Boskiej Rady, pośród innych niebiańskich wężowatych istot. To wyjaśnia, dlaczego Ewa nie krępowała się prowadzeniem z nim swobodnej rozmowy. Była świadoma istnienia tych niebiańskich istot z otoczenia Boga, z Jego Boskiej Rady, podobnie do tego, czego Izajasz był świadkiem w swojej wizji. Jednak Ewa nie była świadoma jakichkolwiek złośliwych zamiarów, dopóki nie było za późno, a tym samym upadek Lucyfera i ludzkości nastąpił w tym samym czasie. Wciąż mógł kąsać, ale jego los był przesądzony. Pewnego dnia dziecko Ewy zmiażdży mu głowę i przypieczętuje zwycięstwo nad wężem.
Źródła:
Michael Heiser – The Unseen Realm
https://www.internationalstandardbibl…
https://www.researchgate.net/publicat…
Tryggve Mettinger in „Dictionary of Deities and Demons in the Bible,” Pages 742-744
William Ward – The Four-Winged Serpent on Hebrew Seals
https://www.bibleodyssey.org/en/tools…
John Walton – The Lost World of Adam and Eve
Tryggve Mettinger – The Eden Narrative
Ben Stanhope – The Reception of the Winged Serpent Motif on Hebrew Seals of the Late Monarchy and the Biblical Seraphim
H. J. Van Dijk – Ezekiel’s Prophecy on Tyre: A New Approach
Artykuł ten został przetłumaczony z języka angielskiego ze skryptu do wideo dostępnego na YouTube pod linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=72T2bW8bkfA&t=2s
Michael Jones jest założycielem i dyrektorem organizacji non-profit „Inspiring Philosophy”(Inspirująca Filozofia) i zajmuje się głównie badaniami z zakresu filozofii, historii i nauki, aby odpowiedzieć na głębokie filozoficzne pytania dotyczące wszechświata i naszego indywidualnego postrzegania życia. Opublikował mnóstwo prac badawczych na swoim kanale YouTube „Inspiring Philosophy”, w których zbiera i analizuje dane oraz udostępnia je w formie zrozumiałej dla wszystkich zainteresowanych, aby każdy mógł wyciągnąć rozsądne wnioski z różnych filozoficznych dylematów. Niektóre z jego najbardziej godnych uwagi prac obejmują prezentowane przez niego badania nad mechaniką kwantową i jej wskazaniem na teistyczny światopogląd, serię filmów o Księdze Rodzaju 1-11, obronę zmartwychwstania Jezusa oraz filmy dotyczące problemu zła i piekła.